بازار متشکل ارزی

بازار متشکل ارزی چیست و قرار است چه کاری انجام دهد؟

قرار است بازار متشکل ارزی در هفته جاری آغاز به کار کند و اوضاع بازار ارز را سامان ببخشد. به گفته مدیرعامل بازار متشکل ارزی هدف اصلی این بازار «کشف نرخ واقعی ارز» است.

شورای پول و اعتبار دی ماه سال ۹۷ مقررات بازار متشکل ارزی را تصویب کرد. این بازار قرار است برای سامان‌دهی و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارا تشکیل شود تا ارزها به طور نقد و طبق مقررات معامله شوند.

فرهاد دژپسند وزیر امور اقتصادی از آغاز به کار فعالیت این بازار طی هفته جاری خبر داده است. به گزارش خانه ملت، به گفته او فعالیت این بازار تأثیر مثبتی در بازار ارز به زودی بر جای می‌گذارد. دژپسند، با اشاره به اطلاعیه بانک مرکزی درباره تشکیل بازار متشکل ارزی، گفت: «انشاءالله قیمت واقعی دلار نیز در این بازار کشف می‌شود.»

مدیرعامل بازار متشکل ارزی درگفت‌وگو با روزنامه ایران جزئیات مکانیزم و کارکرد این بازار را تشریح کرد. محمود شکسته‌بند با اشاره به این که ثبت این شرکت نهایی شده است، گفت: «هم‌اکنون طراحی سیستم‌های این بازار انجام شده است و طی روزهای آینده فعالیت رسمی این بازار آغاز خواهد شد.»

شکسته‌بند درباره زمان دقیق راه‌اندازی این بازار توضیح داد: «تمام همکاران این بازار به صورت شبانه‌روزی درحال آماده کردن زیرساخت‌های مورد نیاز هستند و تمام تلاش این است که در هفته جاری راه‌اندازی صورت گیرد. با این حال پیش از راه‌اندازی رسمی این بازار باید چند روز به صورت پایلوت و آزمایشی فعالیت کند.»

مدیرعامل بازار متشکل ارزی در پاسخ به این پرسش که هدف اصلی این بازار چیست اظهار کرد: «هدف اصلی این شرکت کشف نرخ واقعی ارز است. قیمت ارز در این بازار، براساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود؛ این بازار، امنیتی به بازیگران می‌دهد که براساس آن، وجوه بین خریدار و فروشنده به صورت ضمانت یافته ردوبدل می‌شود. صرافی‌های عمده‌فروش در بازار متشکل ارزی می‌توانند ارز خود را عرضه نمایند.»

نحوه کار بازار متشکل ارزی

این بازار، بازاری است که با اهداف از پیش تعیین شده دولت‌ها از جمله کوتاه کردن دست دلالان بازار ارز و همچنین شفافیت معاملات راه‌اندازی می‌شود. مدل کلی بازار به نحوی طراحی شده است که در فاز اول، معاملات نقدی ارز (اسکناس) راه اندازی و سایر روش‌های معاملات ارزی در مراحل بعد گسترش می‌یابد. بازار کارگزار محور بوده و عملیات مدیریت بازار توسط تشکلی خود انتظام انجام شده و بر اساس دستورالعمل‌های مصوب بانک مرکزی فعالیت خواهد کرد. ضمناً سیستم سفارشات و معاملات مبتنی بر سفارش خواهد بود.

یکی از مهم‌ترین اهداف راه اندازی بازار متشکل ارزی تبدیل شدن آن به مرجعی برای کشف نرخ و نرخ‌گذاری است به گونه‌ای که بانک مرکزی مرجع تعیین نرخ ارز در کشور شود. بدین صورت که اولین معامله‌ای که هر روز صبح در بازار متشکل ارزی انجام می‌شود، نرخ ارز را تعیین کند. به این ترتیب نرخ ارز براساس عرضه و تقاضا تعیین و امکان مداخله در نرخ‌گذاری از جانب کشورهایی نظیر امارات و عراق وجود نخواهد داشت.

این بازار قرار است در گام نخست، مبادلات ارزی میان صرافی‌ها را پشتیبانی کند، به نحوی که براساس آن صرافی‌های بزرگ که عمدتاً نقش عرضه‌کننده ارز را در اختیار دارند، با اعلام قیمت‌های خود یک موقعیت خرید را در این بازار متشکل خواهند داشت و از سوی دیگر، متقاضیان که عمدتاً صرافی‌های کوچک‌تر هستند، براساس این قیمت‌ها موقعیت خرید می‌گیرند.

در این بازار صرافی‌های مجوزدار حضور دارند که باید مدارک لازم درخصوص حضور در این بازار را ارائه کنند. یکی از پیش‌نیازهای حضور در این بازار ارائه یک حساب ارزی و حساب ریالی به بانک مرکزی و اعطای مجوز برای برداشت از این حساب‌ها به منظور انجام معاملات ارزی است.

مخالفان و موافقان

نرخ‌گذاری در این بازار به این صورت انجام می‌شود که سیستم، پیشنهادهای عرضه از سوی فروشندگان را از پایین‌ترین قیمت به بالاترین و پیشنهادهای خرید را از بالاترین قیمت به پایین‌ترین می‌چیند سپس مظنه‌ها توسط سیستم به یکدیگر مرتبط و با اولین معامله، قیمت ابتدای روز کشف خواهد شد. این روند معاملاتی دقیقا مشابه سایر معاملات بورسی انجام خواهد شد.

در حال حاضر بازار ارز نامتمرکز یا غیر متشکل است. بازار متشکل ارزی متمرکز و متشکل است. نظرات و پیش‌بینی‌های کارشناسان در مورد این بازار متفاوت بوده و هنوز مشخص نیست که بازار متشکل ارزی در عمل چه تاثیری بر روی نرخ ارز خواهد گذاشت.

عده‌ای معتقدند که این بازار شفافیت ایجاد می‌کند و نظارت را بالا می‌برد. در مقابل عده‌ای گمان می‌کنند این بازار مداخله بانک مرکزی روی بازار ارز را افزایش می‌دهد. بعضی از کارشناسان هم باور دارند که ایجاد این بازار تأثیر خاصی روی قیمت ارز نمی‌گذارد و فقط ساعت و حجم معاملات را مشخص می‌کند.

راه اندازی بازار متشکل ارزی در مراحل پایانی

خرداد؛ آماده سازی زیرساخت های فناوری اطلاعات برای ارتباط شرکت بازار متشکل ارزی و بانک ها مراحل پایانی را می گذراند و قرار است این بازار پس از تکمیل این زیرساخت ها به زودی راه اندازی شود.

پیگیری خبرنگار اقتصادی ایرنا از علل تاخیر در راه اندازی بازار متشکل ارزی، آماده نشدن زیرساخت های فنی برای ارتباط فنی بانک ها و «شرکت عملیات بازار متشکل ارزی» بوده است.

برای عملیاتی شدن عملیات بازار متشکل ارز، به زیرساخت های لازم در بخش فناوری اطلاعات بانک مرکزی، بانک های عامل و شرکت بازار متشکل ارز نیاز است که مراحل پایانی آماده سازی را طی می کند.

نوسان ها و تلاطم های شدید بازار ارز از مهمترین تهدیدات پیش روی اقتصاد است که سال گذشته بخش های مختلف اقتصادی را دچار چالش کرد.

برای ساماندهی و مقابله با نوسان ها و تلاطم های شدید بازار ارز قرار است به زودی بازار متشکل ارزی آغاز به کار کند که با راه اندازی آن، بازیگران بازار ارز ساماندهی شده و دلالان و معاملات کف خیابان به حاشیه رانده شوند.

هم اکنون بازار دبی و سلیمانیه عراق به عنوان مراجع مهم تعیین قیمت دلار و ارز در داخل کشور به شمار می روند که این موضوع، مدیریت بازار ارز در داخل را با مشکلاتی مواجه می کند، اما قرار است با راه اندازی بازار متشکل، این بازار به مرجع تعیین قیمت روزانه دلار و سایر ارزها تبدیل شود.

قرار است در بازار متشکل ارزی، معاملات اسکناس و نقد انجام شود بر این اساس صادرکنندگان و دارندگان ارز می توانند از طریق صرافی ها برای فروش، نرخ مورد نظر خود را در سامانه بازار متشکل به ثبت برسانند.

بازیگران اصلی بازار متشکل شامل بانک مرکزی، بانک ها و صرافی های دارای مجوز هستند. قرار است از طریق این بازار، بازیگران غیر مجاز سر و سامان داده شده و آنها نیز ناچار به اخذ مجوز و فعالیت قانونی شوند.

افراد حقیقی نمی توانند در بازار متشکل ارزی خرید و فروش کنند، این افراد برای تامین نیاز ارزی خود باید مانند گذشته به صرافی ها مراجعه کنند. فقط بانک ها و صرافی های مجاز قادر به اخذ کد و خرید و فروش در این بازار هستند.

شرکت بازار متشکل ارزی، شرکتی خصوصی به شمار می رود که نهادهای خصوصی سهامدار آن به شمار می روند. بانک مرکزی با وجود اینکه در آن سهامدار نیست، اما بر آن نظارت می کند.

سهامداران اصلی بازار متشکل، شامل کانون صرافان، کانون بانک های دولتی، کانون بانک های خصوصی و فرابورس هستند.

قرار است در ابتدا معاملات 2 یا سه نوع ارز اصلی (دلار، یورو و درهم) آغاز شود، اما به تدریج به سایر ارزها تسری یابد.

آشنایی با بازار متشکل ارزی و اهداف آن

اوضاع اقتصادی ایران و وضعیت بازار ارزی در فروردین‌ ۱۳۹۷ متلاطم و مغشوش شد. نرخ دلار که در سال ۹۶ کمتر از ۴ هزار تومان معامله می‌شد، ناگهان روند صعودی با سرعت بالا به خود گرفت و در مردادماه ۹۷ براي مدت کوتاهی در بازه قيمتي تقریبا ثابت ۱۸ هزار تومان نيز مورد معامله قرار گرفت. تحت تأثیر بیم ‌های سیاسی و آشفتگی دامن‌گیر اقتصاد و ارز، اعتماد عمومی نسبت به مناسبات منطقی بازار از بین رفت و مردم به دنبال تبدیل هر چه بیشتر دارایی‌های خود به ارز بودند بنابراین صرافی‌ها بشدت شلوغ شد که این مسئله منجر به تشدید بازار و عدم تعادل عرضه و تقاضایی ارز گردید که بر آشفتگی بازار دامن میزد.

در این میان برخی از دلالان ارز نیز از فرصت استفاده کرده و سواستفاده در جهت مال‌اندوزی خود بودند، مورد پیگرد قانونی قرار گرفتند. در ماه‌های بعد شرایط کمی تغییر کرد، اما مردم همواره به بازار اعتماد نداشتند و همچنان حجم مبادلات ارزی بسیار بیشتر از سطح نیاز واقعی بازار برای واردات کالاها است که. در این میان بانک مرکزی به فکر ایجاد بازاری به نام «بازار متشکل ارزی» افتاد تا با استفاده از آن هم نظارت و کنترل خود را بر بازار را فزایش دهد و هم از تعیین دستوری نرخ ارز که به ااعتقاد عده ی کثیری از کارشناسان اقتصادی یکی از عوامل مهم بی‌ثباتی بازار ارز است، دوری کند. نهایتا در 18/10/1397 و در جلسه ۱۲۶۴ شورای پول و اعتبار موضوع «بازار متشکل معاملات ارزی» مطرح و مورد تصویب قرار گرفت. در این مصوبه بیان شد که به منظور تنظیم و توسعه بازار شفاف و کارا، «بازار متشکل معاملات ارزی» تشکیل می‌شود تا ارزها در آن به صورت نقد مطابق مقررات این مصوبه و سایر مقررات مرتبط با آن، بصورت الکترونیکی مورد معامله قرار گیرند. در نهایت در تاریخ 29/02/1398، شرکت سهامی خاص مدیریت بازار متشکل معاملات ارز ایران، با سهامداری شرکت‌های فرابورس، کانون صرافان ایرانیان، شرکت ملی انفورماتیک و کانون بانک‌های غیردولتی و موسسات اعتباری غیر بانکی ایرانیان به طور رسمی افتتاح شد.

کارشناسان اقتصادی و بانکی معتقد هستند که بازار متشکل ارزی مشابه بازار متشکل پولی (متعلق به ریال) است، با این تفاوت که بازار متشکل ارزی در زمینه ارز فعالیت می کند. اگر بازار متشکل ارزی به صورت موفقيت‌آمیز اجرایی شود، بانک مرکزی از طریق بازار متشکل ارزی، به سیاست کنترل و کاهش نرخ ارز دست یابد، زیرا این بازار بصورت رقابتی خواهد بود که منجر به کاهش نرخ‌های ارز می شود. با تشکیل متشکل ارزی، دادوستد کنندگان ارز مورد نظارت دقیق بانک مرکزی قرار می‌گیرند و همچنین از نظر روانی می تواند اثرات مثبتی بر جلب اعتماد عمومی بگذارد، اما میزان تاثیرگذاری واقعی این سیاست را باید بعد از گذشت چند ماه از شروع به کار مقدماتی آن و کارکرد بازار ارزیابی کرد.

سازوکار اجرایی بازار متشکل ارزی

قیمت ارز در بازار متشکل ارزی بر اساس عرضه و تقاضا ارز تعیین می شود. بانک مرکزی منابع ارزی کافی را برای آغاز به کار آن در نظر گرفته و صرافی‌ها باید با ۱ درصد بالاتر از نرخ روز بازار متشکل، نیازهای خُرد ارزی را بر اساس فهرست مصارف بیست ‌و چهارگانه پوشش دهند. این بازار، با اخذ جوازهای لازم و وکالتی که از درخواست کنندگان خود می‌گیرد، امنیتی به فعالین بازار می‌دهد که بر اساس آن، وجه های میان خریداران و فروشندگان به صورت تضمینی رد و بدل می گردد.

این بازار در ابتدا، مبادلات ارزی میان صرافی‌ها را پوشش می دهد؛ به بازار متشکل ارزی طوری که بانک مرکزی و صرافی‌‌های بزرگ که نقش عرضه‌کنندگان ارز را در اختیار دارند، با اعلام قیمت‌های خود یک موقعیت فروش را در بازار فوق خواهند داشت و از سوی دیگر، متقاضیان ارز که عمدتأ صرافی‌‌های کوچک‌تر هستند، بر اساس این قیمت‌‌ها موقعیت خرید می‌گیرند. در این بازار بانک‌ها و صرافی‌های مجوزدار حضور دارند که باید مدارک مورد نیاز برای حضور در این بازار را ارائه کنند. یکی از شروط لازم جهت حضور در بازار متشکل ارزی ارائه یک حساب ارزی و حساب ریالی به بانک مرکزی و دریافت مجوز برای برداشت از حساب‌های فوق جهت تشکیل معاملات ارزی است. بانک مرکزی جهت بالا بردن امنیت معاملات از صرافی‌ها وکالت‌نامه جهت ضمانت در امنیت معاملات دریافت میکند.

بانک مرکزی بعنوان بزرگترین بازیگر بازار متشکل ارزی با توجه به وظایف و سیاست‌‌گذاری خود می‌‌تواند موقعیت خرید و فروش بگیرد. نرخ‌گذاری در این بازار به این صورت انجام می‌شود که سیستم، پیشنهادهای عرضه از سوی فروشندگان را بصورت صعودی (از پایین‌ترین قیمت به بالاترین قیمت) و پیشنهادهای خرید را به صورت نزولی از نظر قیمتی (از بالاترین قیمت به پایین‌ترین) قرار می دهند. سپس مظنه‌ها توسط سیستم به یکدیگر مرتبط و با اولین معامله، قیمت ابتدای روز مشخص می شود. این روند معاملاتی دقیقأ مشابه سایر معاملات بورسی انجام خواهد پذیرفت. نرخی که در بازار ارائه می‌شود نرخی است که بر اساس عرضه و تقاضا ایجاد شده و صرافی‌ها مجازند نرخ را تا ۱ درصد بالاتر از نرخ روز بفروشند. در صورتی که خرید ارز در روزهای قبل با نرخ بالاتر و یا پایین‌تر صورت گرفته شده باشد، باز هم فروش مطابق ۱ درصد بالاتر از نرخ همان روز بازار خواهد بود.

دلایل قابل‌اعتماد بودن بازار متشکل ارزی

راهکار بانک مرکزی برای جلوگیری از ثبت نرخ‌های کاذب در این بازار تدوین آیین‌نامه معاملاتی از سوی بازیگران اصلی است. در آیین‌نامه ذکر شده است که به هیات مدیره بازار متشکل اجازه داده می‌شود نرخ را بر اساس نرخ بسته آخر وقت روز قبل با نوسان ۳ درصد تعیین کند.

همچنین، طبق آیین‌نامه‌هایی که برای بازار تدوین شده است، هر عضو بازار ۱۰ روز فرصت دارد تا ارزی که از بازار می‌خرد را بفروشد و در غیر این صورت باید دوباره ارز را به عنوان فروشنده در بازار عرضه کند و با این روش احتمال دپوی ارز کنسل می شود. با توجه به اینکه ۳۲ بانک و ۳۲ صرافی بانکی و چند صد صرافی غیر بانکی به این بازار وارد می شوند، بازار رقابتی ایجاد میشود که باعث می‌شود که هر کسی بهترین خدمات را بدهد تا مشتری بیشتری جذب کند.

از دلایل دیگر اطمینان‌پذیری بازار متشکل ارزی عدم دسترس این بازار برای عموم می‌باشد. افراد حقیقی نمی‌توانند در بازار متشكل ارزی به خرید و فروش بپردازند، این افراد برای تأمین نیاز ارزی خود باید مانند گذشته بر اساس فهرست مصارف بیست و چهارگانه به صرافی‌ها مراجعه كنند و تنها بانك‌ها و صرافی‌های مجاز قادر به اخذ كد خرید و فروش در این بازار هستند. در شروع کار بازار متشكل ارزی معاملات با اسكناس و به صورت نقد انجام می شود و حق عضویت سالانه برای اعضا ۲۵ میلیون تومان در نظر گرفته شده است. مدیرعامل بازار متشکل ارزی از افتتاح حساب ۷۰ صرافی تاکنون خبر داده است و انتظار می‌رود تا آخر سال کلیه صرافی‌های مجوزدار برای ورود به این بازار اقدام می کنند.

چرا ارز در بازار بورس معامله نشود؟

بازار متشکل ارزی به این دلیل تشکیل شده است که متقاضی و دارنده ارز بتوانند مانند آنچه به عنوان مثال در بورس فلزات می‌گذرد، دارایی ارزی یا نیاز ارزی خود را برای معامله بگذارند و برداشت کنند و معاملات نیز به صورت بین‌بانکی تسویه شود. در واقع، کاری که قرار است برای ارز انجام شود شبیه کاری است که بروکرها و کارگزاری‌های بورس برای سهام انجام می‌دهند. تفاوت این بازار با بورس در این است که بورس بین عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان سرمایه ارتباط برقرار کرده، معاملات بازار سرمایه را تنظیم نموده و سرمایه لمورد نیاز برای اجرای پروژه‌های دولتی و خصوصی را فراهم می سازد. در صورتی که هدف بازار متشکل ارزی کشف نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضا و ایجاد شفافیت در معاملات این بازار است و هدف آن ایجاد سرمایه و سرمایه‌گذاری نمی باشد.

مدیرعامل فرابورس بیان می‌کند که هیچ‌گونه معامله‌ای از بازار متشکل ارزی، در بازار سرمایه انجام نخواهد شد و فرابورس تنها سهامدار این بازار می باشد. ساختار بازار متشکل ارزی، بر اساس مطالعات و بررسی‌های انجام شده در بانک مرکزی و جلسات کارشناسی شده با کانون صرافان تهیه شده و عملیات مدیریت بازار توسط تشکلی خود انتظام انجام می‌گردد.

چرا بانک مرکزی معاملات ارز را به بورس محول نمی‌کند؟

هر کالایی حتی اگر جنبه استراتژیک داشته باشد، به هر حال کالا است و بر اساس قاعده عرضه و تقاضا در داخل و همچنین با تأثیر و تأثر از بازار بین‌المللی در بورس معامله و قیمت‌گذاری می‌شود. اما در مورد ارز اگرچه ماهیت عرضه و تقاضا بر آن چیره شده است، ولی چون به استراتژی‌ها و امور سیاسی و نیز سیاست‌های پولی مرتبط است، عرضه آن در بورس کالا ممکن است مشکل‌ساز شود. ارز به سیاست‌های بانک مرکزی برای کنترل ارزش پول و قیمت ارزها بستگی دارد. بانک مرکزی نگران است که اگر ارز در بورس کالا ارائه شود، شاید مناسبات پولی مملکت از کنترل خارج شود.

بانک مرکزی از فروردین‌ماه سال ۹۷ به خاطر جلب نظرات دولت چند بار ناچار به تغییر مسیر در سیاست‌هایش شد. از آنجا که مشکلات اقتصادی زیاد هستند، با اجرای صرفأ یک سیاست مانند عرضه ارز در بورس نمی‌توان بر همه آن‌ها غلبه کرد. تا زمانی که مردم ترجیح دهند که ارز خود را در خانه ذخیره کنند، عرضه ارز در بورس هم نمی‌تواند راهگشا باشد و زمانی که ارز به نرخ مناسبی عرضه می‌شود، باز هم عده‌ای آن را می‌خرند و در خانه ذخیره می‌کنند و آن واردکننده‌ای که نیاز به ارز دارد تا نیازمندی‌های مملکت را تأمین کند، نمی‌تواند ارز مناسبی را از بورس تأمین کند. بنابراین در شرایط فعلی اعمال برخی سیاست‌های کنترلی از سوی بانک مرکزی ضروری می باشد.

بورس سازوکاری برای دادوستد کالا بر پایه انطباق سفارش‌های خرید و فروش مشتریان با در نظر گرفتن اولویت قیمت و زمان است. اما در بازار متشکل ارزی که هدف آن شفافیت معاملات ارزی و کاهش سفته‌بازی است، نظارت‌ها و قوانینی وجود دارد که در بازار بورس متداول نیست. مثلا هر عضو بازار ۱۰ روز فرصت دارد تا ارزی که از بازار می‌خرد را بفروشد و در غیر این صورت باید مجددأ آن را به عنوان فروشنده در بازار عرضه کند و این به دلیل جلوگیری از دپوی ارز توسط هر عضو بازار است. به طور مثال، به منظور امنیت معاملات در این بازار‌، همه خریداران و فروشندگان و بازیگران موظف هستند که دو حساب ریالی و ارزی را به مدیریت بازار متشكل ارزی معرفی كنند و به محض اینكه سفارش‌ها ثبت شد، ابتدا موجودی حساب طرف‌ها توسط سامانه کنترل می‌شود و در صورت تأیید، طبق مجوزی که بازار از کلیه اعضا اخذ کرده است، معادل ارزی و ریالی سفارش ثبت شده از حساب‌های طرفین تا زمان تسویه معاملات مسدود می‌شود. چنین نظارت‌هایی در بازار بورس وجود ندارد.

اهداف تشکیل بازار متشکل ارزی

جهت بهبود اوضاع ارزی کشور، بانک مرکزی بارها سیاست‌هایی مانند تزریق ارزهایی با نرخ‌هایی پایین‌تر از نرخ آزاد را به کار برده است. اما مشکلات ایجاد شده در فروردین‌ماه سال ۹۷ اثبات کرد که بازار به ابزار جدیدی نیاز دارد. هرچند ارز مداخله‌ای و ارزهای با قیمتی بین نرخ بازار دولتی و نرخ آزاد در موارد متعددی توانسته‌اند قیمت‌ها را کاهش دهند، اما مسئله چندگانه شدن نرخ‌ها و نیز دپو شدن ارز توسط مردم همچنان بدون راه‌حل باقی مانده است. بنابراین بازار متشکل ارزی با اهداف از زیر تعیین شده است:

این بازار در اکثر کشورهای در حال توسعه به طور موفق راه‌اندازی و اجرایی شده است. مدل کلی بازار به نحوی طراحی شده است که در فاز اول، معاملات نقدی ارز (اسکناس) راه‌اندازی و سایر روش‌های معاملات ارزی در مراحل بعد گسترش می‌یابد. یکی از مهم‌ترین اهداف راه‌‌اندازی بازار متشکل ارزی

• تبدیل شدن آن به مرجعی برای کشف نرخ و نرخ‌گذاری

به طوری که بانک مرکزی مرجع تعیین نرخ ارز در کشور شود، نه بازارهایی نظیر دوبی، هرات و یا سلیمانیه. بدین صورت که اولین معامله‌ای که هر روز صبح در بازار متشکل ارزی انجام می‌‌شود، نرخ ارز را تعیین کند. به این ترتیب نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضا تعیین و امکان مداخله در نرخ‌‌گذاری از جانب کشورهایی نظیر امارات و عراق وجود نخواهد داشت.

هدف دولت این است که این بازار را به مرجعی برای تعیین مبنای نرخ ارز تبدیل کند. هر چند که این بازار شبیه به بورس نیست، بازار متشکل ارزی اما معاملات به صورت برخط انجام می‌شود تا در یک بستر کاملا شفاف نرخ ارز کشف شود. با وجود آنکه برای بازار متشکل ارزی مأموریت‌های متعددی تعریف شده است، اما آنچه در اولویت قرار دارد، تعادل بخشیدن به بازار و کوتاه کردن دست دلالان در نرخ‌گذاری ارز است و تصمیم بر آن است که افرادی که در این بازار فعالیت می‌کنند و مجوز نیز دارند، تحت نظارت و رصد دقیق بانک مرکزی گرداننده اصلی بازار شوند. اگر بازار ثبات داشته باشد و مردم اطمینان پیدا کنند که نرخ ارز بالا نمی رود، یقیناترجیح می‌دهند آن را به بانک‌ها بسپارند و از بازدهی آن بهره گیرند. اگر بازار متشکل ارزی بتواند مشکلات بازار ارز را حل نماید و انتظارات مردم از افزایش دو یا چند برابر شدن نرخ ارز از بین برود، می‌توان گفت بازار متشکل ارزی موفق عمل کرده است. در آن صورت جذابیت ارز به عنوان سرمایه‌ای که باید ذخیره شود از بین می‌رود و در بازار سرازیر شده و این نیز به سادگی به کاهش نرخ‌ها کمک خواهد کرد.

اگر بازار متشکل ارزی به صورت موفقت‌آمیز اجرا شود، در مرحله بعدی بانک مرکزی می‌تواند سیاست کنترل و کاهش نرخ ارز را دنبال کند و نکته مثبت در اینجاست که این سیاست‌ها نه مستقیمأ از طرف بانک مرکزی، بلکه به دست خود بازار متشکل ارزی صورت می‌گیرد. چون این بازار کاملا رقابتی است و لزوما به کاهش نرخ‌های ارز منجر می شود. در حال حاضر نیاز به ارز برای مبادله کالایی اصلا قابل قیاس با چنین حجم خریدی که اکنون در بازار ارز صورت می‌گیرد نیست و نیاز واقعی به ارز به مراتب کمتر از حجم کنونی مبادلات آن است. این امر نشان دهنده ضرورت داشتن سیاست جدیدی مثل بازار متشکل ارزی برای بهبود بازار می باشد.

حجم معاملات

حجم مبنا برای سه ماهه اول شروع به کار بازار، روزانه ۲ میلیون دلار در روز است و اولین مقدار خرید حداکثر ۱۰۰ هزار یورو و ۱۰۰ هزار دلار خواهد بود. در ادامه روز نیز مابه‌التفاوت خریدوفروش‌های هر عضو حداکثر ۱۰۰ هزار (برای هر واحد ارز) باید باشد. کارمزد معاملات نیز ۲ در هزار (یک در هزار معاملات به علاوه یک در هزار تسویه) در نظر گرفته شده است که به صورت ریالی تسویه می‌شود. در جزئیات «بسته بازار متشکل ارزی سیاستی نحوه برگشت ارز حاصل از صادرات» بانک مرکزی تشریح شده است که حداقل ۶۰ درصد از ارز صادراتی پتروشیمی‌ها و ۵۰ درصد از ارز سایر محصولات صادراتی باید در سامانه «نیما» عرضه شوند و حداکثر ۱۰ درصد از ارز پتروشیمی‌ها و ۲۰ درصد از ارز دیگر صادرکنندگان می‌تواند به صورت اسکناس در بازار عرضه شود. با شروع به کار بازار متشکل ارزی، این بخش از فروش می‌تواند از طریق عرضه صرافی‌ها در بازار انجام گیرد.

اثرات مثبت این بازار

بانک مرکزی می‌تواند بخش مهمی از اهداف خود را با تشکیل این بازار محقق کند. اگرچه سازوکار بازار متشکل ارزی هنوز کاملاً مشخص نیست، اما در هر صورت می‌تواند تأثیرگذار باشد و مردم را وادار به آوردن ارز خود در بازار کند. وقتی این بازار تکلیف نرخ ارز را مشخص کند و موجب ثبات در بازار ارز شود، خود به خود تحت تأثیر عرضه و تقاضا از تمایل مردم به جمع‌آوری ارز نیز کاسته خواهد شد.

بازار متشکل ارزی

• محمد یونسی
• دی 10, 1399

دستورالعمل اجرایی بازار متشکل ارزی که در 15 بهمن 1397 به تصویب شورای پول و اعتبار رسید و اصلاحات آن در 21 بهمن ماه 98 در هیات عامل بانک مرکزی تصویب شد و اصلاحاتی در 4 تیر، 29 مرداد و 23 مهر ماه در متن آن انجام شده، دارای 23 ماده و 14 تبصره است.

متن کامل این دستورالعمل به شرح زیر است:

فصل اول: تعاریف و اصطلاحات

ماده 1 -اصطلاحات و واژه‌هایی که در دستورالعمل اجرایی بازار متشکل معاملات ارزی مصوب11/11/ 1390 و اصلاحات آن مصوب 01/11 /1391 هیئت عامل بانک مرکزی تعریف شده‌اند، در این دستورالعمل نیز به همان معانی به‌کار رفته‌اند.

سایر اصطلاحات دارای معانی زیر می‌باشند:

1-ایستگاه معاملاتی: سامانه ای الکترونیکی است که پس از اخذ مجوز و نصب نرم‌افزارهای الزامی، در اختیار کارگزاری عضو قرار داده می‌شود. این سیستم مستقیماً به سامانه معاملات متصل است و کارگزار از طریق آن به انجام معامله مبادرت می‌ورزد.

2-تیک قیمتی: حداقل دامنه تغییر قیمتی سفارش و یا به عبارتی عددی است که قیمت سفارش های ثبت شده در سامانه معاملاتی باید مضربی از آن باشد.

3-حجم مبنا: تعداد ارزی است که برای تأثیر در قیمت پایانی هر روز باید در نماد معاملاتی مربوط مورد داد و ستد قرار گیرد.

4-حداقل حجم سفارش: حداقل تعداد ارزی است که طی یک سفارش می‌بایست وارد سامانه معاملاتی گردد.

5-دامنه نوسان: دامنه نوسان روزانه قیمت نماد معاملاتی قابل معامله در بازار متشکل ارز ایران است که نسبت به قیمت پایانی تعیین میشود و ورود سفارشها در هر روز صرفاً در این دامنه قیمت مجاز است.

6-قیمت پایانی: قیمت هر نماد معاملاتی است که در پایان هر جلسه رسمی معاملاتی بر اساس نرخ میانگین موزون معاملات و حجم مبنا محاسبه و مبنای اعمال دامنه نوسان روزانه قیمت قرار میگیرد

7-قیمت نظری گشایش: قیمتی است که در مرحله گشایش، بر اساس سفارش های ثبت شده با استفاده از سازوکار حراج توسط سامانه معاملاتی محاسبه و معاملات مرحله گشایش با آن قیمت انجام میشود.

8-کیف پول: منظور حساب ویژه‌ای است که برای هر کارگزار در دفاتر مالی “مدیریت بازار” تعریف میشود.

9-محدودیت حجمی: حداکثر میزان ارزی است که طی یک سفارش قابلیت ورود در سامانه معاملات را دارد.

10-مشتری: شخصی است که متقاضی خرید یا فروش ارز است.

11-معامله‌گر: شخصی است که پس از اخذ مجوز معامله‌گری از مدیریت بازار میتواند به نمایندگی از کارگزار به سامانه معاملاتی دسترسی داشته باشد و اقدام به انجام معامله به نام و حساب کارگزار نماید.

12-واحد پایه سفارش: عددی است که مبلغ سفارش باید مضربی از آن باشد.

13-وضعیت باز ارزی: حاصل جمع جبری خالص معاملات محقق شده (اعم از خرید و فروش) با سفارش‌های خرید یک کارگزار در یک نماد معاملاتی در هر لحظه است.

فصل دوم: ضوابط کلی حاکم بر معاملات

ماده 2 -کلیه معاملات در بازار متشکل ارز ایران باید با رعایت ضوابط این دستورالعمل،به‌صورت الکترونیکی و از طریق سامانه معاملات انجام شود.

ماده 3-کلیه معاملات بر مبنای اعلام سفارش از طرف کارگزار در جلسه رسمی معاملاتی صورت می‌پذیرد.

تبصره 1 -دریافت سفارش خرید و فروش، تطبیق سفارش‌ها، انجام معاملات و تسویه آنها، صرفاً از طریق سامانه معاملات صورت می‌پذیرد.

تبصره 2 -هر کارگزار میتواند از طریق ایستگاه معاملاتی، سفارش خرید و فروش خود را به همراه قیمت و حجم موردنظر وارد سامانه معاملاتی نماید.

ماده 4 -روزهای معاملاتی بازار متشکل ارز ایران، روزهای کاری شنبه لغایت پنجشنبه می‌باشد.

جلسات معاملاتی روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت 9:00 آغاز و در ساعت 15:30 خاتمه می‌یابد. همچنین جلسه معاملاتی روز پنجشنبه از ساعت 9:00 آغاز و در ساعت 12:30 خاتمه می‌یابد.

تبصره 1 -تغییر ساعت و روزهای انجام معامله و جلسات معاملاتی با تصویب مدیریت بازار امکان‌پذیر خواهد بود.

این تغییر باید حداقل سه روز کاری قبل از اعمال، توسط مدیریت بازار به اطلاع عموم برسد.

تبصره 2 -مدیریت بازار میتواند ساعات شروع و خاتمه و طول جلسات معاملاتی را در صورت بروز اشکالات فنی در سامانه معاملاتی تغییر دهد. این تغییر باید بلافاصله و به نحو مقتضی به اطلاع عموم برسد.

فصل سوم- شرایط حاکم بر معاملات

ماده 5 -دامنه نوسان هر نماد معاملاتی، به میزان سه درصد نسبت به قیمت پایانی است.

تبصره- مدیریت بازار میتواند در صورت بروز شرایط خاص، دامنه نوسان را تغییر دهد. در این صورت، مراتب می‌بایست به نحو مقتضی به اطلاع عموم برسد.

ماده 6 -حجم مبنا برای تمامی نمادهای معاملاتی، دو میلیون(2،000،000) واحد است.

تبصره 1 -در صورتی که حجم معاملات طی یک روز به حجم مبنا نرسد، قیمت پایانی بر مبنای فرمول اعلامی مدیریت بازار اعلام خواهد شد.

تبصره 2 -مدیریت بازار میتواند نسبت به تغییر حجم مبنا اقدام نماید. در این صورت، مراتب می‌بایست پیش از اعمال به اطلاع عموم برسد.

ماده 7 -کارگزار خریدار ملزم است ارز خریداری شده از بازار متشکل ارز ایران را ظرف مدت حداکثر سه (3)روز کاری از تاریخ خرید، صرفاً در قالب مصارف خاص تعیین شده در مقررات و بخشنامه‌های بانک مرکزی بفروشد یا در بازار متشکل ارز ایران عرضه نماید؛

به نحوی که وضعیت باز ارزی کارگزار در روز جاری نباید بیشتر از مجموع خریدهای کارگزار از بازار متشکل ارز ایران طی 9 روز کاری گذشته باشد.

تبصره- کارگزار می‌تواند ارز خریداری شده از بازار متشکل ارز ایران را حداکثر یک (1)درصد بالاتر از قیمت پایانی که پس از آغاز مرحله معاملات پیوسته در بازه‌های 11 دقیقه‌ای در سامانه معاملات منتشر می‌شود، در بازار خرده‌ فروشی عرضه نماید.

ماده 8 -حداقل حجم سفارش خرید هر نماد معاملاتی، دوهزار (2000) واحد بوده و محدودیت حجمی سفارش خرید به تشخیص مدیریت بازار برای هر نماد معاملاتی با رعایت سقف سیصدهزار (300،000) واحد تعیین می‌گردد. حداقل حجم سفارش فروش هر نماد معاملاتی، دوهزار (2000) واحد و بدون محدودیت حجمی می‌باشد.

ماده 9 -وضعیت باز ارزی کارگزار در هر لحظه نمیتواند مجموعاً بیش از معادل پانصد هزار (500،000) یورو از ارزهای مختلف باشد.

تبصره 1 -در محاسبه لحظه‌ای وضعیت باز ارزی کارگزار، تفاضل خرید و فروش‌های کارگزار صرفاً در بازار متشکل ارز ایران در روز جاری، با وضعیت باز ارزی روز قبل کارگزار جمع می‌گردد.(عملکرد روز جاری کارگزار در سامانه سنا، در محاسبه وضعیت باز ارزی لحظه ای کارگزار لحاظ نمی‌گردد.

تبصره 2 -وضعیت باز ارزی کارگزار در بازار متشکل ارزی هر روز به روش زیر محاسبه می‌شود:

مجموع فروش‌های کارگزار در بازار متشکل ارز ایران (در روز مورد نظر) و فروش‌های ثبت‌ شده کارگزار از منبع خرید از بازار متشکل ارز ایران در سامانه سنا (در روز مورد نظر) از مجموع خریدهای کارگزار در بازار متشکل ارز ایران (در روز مورد نظر) کسر می‌گردد. نتیجه این محاسبه، با وضعیت باز ارزی روز قبل کارگزار از این محل که با همین روش محاسبه شده است، جمع می‌گردد. چنانچه وضعیت باز ارزی محاسبه شده منفی شود، وضعیت باز ارزی کارگزار در روز مورد محاسبه صفر در نظر گرفته میشود.

ماده 10 -تیک قیمتی هر نماد معاملاتی، 10 ریال و واحد پایه سفارش هر نماد معاملاتی، 100 واحد ارزی است.

ماده 11 -سفارش خرید/فروش فقط تا پایان جلسه معاملاتی اعتبار داشته و به‌صورت خودکار در پایان جلسه، از سامانه معاملات حذف می‌شوند.

ماده 12 -مدیریت بازار می­تواند درصورتی­که شرایط بازار متشکل ارز ایران ایجاب نماید، نسبت به توقف یک یا چند نماد معاملاتی اقدام نماید. در این صورت، مراتب بلافاصله باید به عموم اطلاع داده شود.

فصل چهارم: مراحل انجام معاملات

ماده 13 -مراحل انجام معاملات در بازار متشکل ارز ایران به شرح زیر است:

1-مرحله پیش‌گشایش: این مرحله از ساعت 9:00 شروع و در ساعت 10:00 خاتمه می‌یابد. در این مرحله، امکان ورود، تغییر یا حذف سفارش کارگزاران وجود دارد؛ لیکن معامله‌ای صورت نمی‌پذیرد.

2-مرحله گشایش: رأس ساعت 10:00 ،با اجرای سفارش‌های موجود در سامانه معاملات و بر اساس سازوکار حراج انجام میشود.

-3مرحله حراج پیوسته: مرحله‌ای است که پس از انجام مرحله گشایش در ساعت 10:00 آغاز و در ساعت 15:30 (روزهای پنجشنبه، ساعت 94:10 ) خاتمه می‌یابد و طی آن معاملات بر اساس سازوکار حراج پیوسته انجام میشود. تبصره- در مرحله پیش‌گشایش، سفارش‌های موجود در سامانه معاملاتی برای کارگزاران قابل مشاهده نخواهد بود.

فصل پنجم: تسویه وجوه

ماده 14 -کارگزار باید با رعایت ضوابط اعلامی مدیریت بازار، تدبیری اتخاذ نمایدکه وجوه ارزی و یا ریالی موردنیاز برای سفارشی که قصد ارسال آن طی جلسه معاملاتی جاری را دارد، قبل از ارسال سفارش در کیف پول کارگزار نزد بازار متشکل ارز ایران موجود باشد.

ماده 15 -مدیریت بازار پس از دریافت سفارش، از طریق سامانه معاملاتی وجوه ارزی/ریالی مربوط به معامله را به میزان مجموع مبلغ سفارش و حسب مورد هزینه های مربوط، در کیف پول کارگزار نزد بازار متشکل ارز ایران مسدود می‌نماید.

ماده 16 -در صورتی­که برخی از سفارش‌ها منجر به انعقاد معامله نشود یا معامله انجام شده تأیید نگردد، سامانه معاملاتی حداکثر تا پیش از ساعت 9:00 روز کاری بعد، نسبت به رفع مسدودی وجوه مذکور و یا عودت آن به حساب کارگزار حسب مورد اقدام می‌نماید.

ماده 17 -تسویه وجوه ارزی/ریالی مربوط به معاملات، در همان روز و حداکثر تا پیش از ساعت 9:00 روز بعد صورت می‌پذیرد.

ماده 18 -مدیریت بازار هیچ مسئولیتی در قبال هرگونه خسارت مستقیم، غیرمستقیم و یا تصادفی که خارج از کنترل مدیریت بازار باشد، عدم موفقیت در هر یک از فرآیند سفارش‌گیری، انجام معامله و تسویه وجوه ارزی/ریالی، اختلالات ناشی از سرویس‌های نرم‌افزاری و یا سخت‌افزاری مرتبط با شبکه بانکی و یا زیرساخت‌های ارتباطاتی و سایر موارد مربوط ندارد.

فصل ششم: حدود مسئولیت، شرایط فعالیت و تعهدات کارگزاران

ماده 19 -انجام معامله در بازار متشکل ارز ایران به معنای اعلام آگاهی کارگزار خریدار/فروشنده از مقررات، شرایط و خطرات حاکم بر بازار یاد شده و سلب و اسقاط بازار متشکل ارزی حق طرح هرگونه دعوی به طرفیت مدیریت بازار است.

ماده 20 -دسترسی به سامانه معاملات جهت ارسال سفارش خرید و فروش صرفاً در اختیار کارگزاران بوده و هر کارگزار، مسئولیت کامل تمامی اقدامات صورت گرفته از طریق دسترسی مذکور را بر عهده دارد.

ماده 21 – مواردی که در این دستورالعمل پیش‌بینی نشده است تابع قوانین و مقررات جاری کشور از جمله قانون پولی و بانکی کشور، قانون تجارت و لایحه اصلاحی آن، قانون تنظیم بازار غیرمتشکل پولی و آیین‌نامه‌های آن، قانون مبارزه با پولشویی، آیین‌نامه اجرایی و دستورالعمل‌های مرتبط با آن، سایر قوانین و مقررات ذیربط و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوطه و همچنین مصوبات شورای پول و اعتبار و دستورات و بخشنامه‌های بانک مرکزی می‌باشد.

فصل هفتم: کارمزدها

ماده 22 -کارمزدهای مربوط به معاملات بازار متشکل ارز ایران، به شرح ذیل می‌باشد:

1-کارمزد انعقاد معاملات، معادل یک در هزار مبلغ ریالی معامله است.

2-کارمزد تسویه معاملات، معادل یک در هزار مبلغ ریالی معامله است.

تبصره 1 -کارمزدهای مذکور از هر یک از طرفین معامله (خریدار و فروشنده) به‌صورت جداگانه اخذ می‌شود.

تبصره 2 -مدیریت بازار میتواند به کارگزاران دارای حجم معاملات بالا مطابق ضوابط مصوب خود، تخفیف در کارمزد اعطا نماید.

تبصره 3 -مدیریت بازار باید در ابتدای هر سال نسبت به تعدیل و اعلام مبلغ کارمزد یادشده اقدام نماید.

ماده 23 -کارمزد دسترسی به داده‌های بازار با حفظ محرمانگی برای اشخاص غیرکارگزار، به ازای هر سلول داده مبلغ یکصد (100) ریال می‌باشد.

بازار متشکل ارزی، گام دوم برای مدیریت بازار ارز

بانک مرکزی پس از ایجاد سامانه نیما برای معاملات حواله های ارزی، در نظر دارد که با ایجاد بازار متشکل ارزی، معاملات نقدی را نیز پشتیبانی کند.

به گزارش پایگاه خبری بانک مسکن-هیبنا، رییس کل بانک مرکزی در جدیدترین اظهار نظر خود از شروع به کار بازار متشکل ارزی در زمان 21 مرداد مصادف با عید سعید قربان خبر داد. عبدالناصر همتی ابراز امیدواری کرد که با شروع به کار این بازار شاهد شکل گیری نرخ واقعی و شفاف اسعار خارجی به صورت اسکناس باشیم. به طور کلی، بازار متشکل ارزی را می توان دومین گام بانک مرکزی در ایجاد یک سامانه برای معاملات ارزی دانست. پیش تر سامانه نیما نیز به منظور خرید و فروش، حواله های ارزی به وجود آمده است. اما بازار متشکل ارزی، تفاوت هایی با سامانه نیما دارد که می توان این دو را مکمل یکدیگر دانست.
بازار متشکل ارزی در گام نخست قرار است که معاملات نقدی میان صرافی ها را پشتیبانی کند. در این بازار تقاضاهای ارایه شده از سوی صرافان به ترتیب بیشترین مقدار و عرضه ها به ترتیب کمترین مقدار، نمایش داده می شود و صرافان می توانند ارز مدنظر خود را از میان پیشنهادات تهیه کرده یا این که با توجه به تقاضاهای موجود، ارز خود را به فروش برسانند.
یک نکته دیگر درباره بازار متشکل ارزی، انتقال تسویه ارزی از شهرهای خارجی نظیر دوبی، هرات، استانبول و سلیمانیه به تهران است. به طور سنتی، نرخ دلار تهران از این بازارها متاثر می شود و تحولات این نرخ ها است که در نهایت نرخ دلار تهران را تعیین می کند. در حال حاضر، نرخ ارز در بازارهای خارج از کشور حدود ساعت ۱۱ ظهر مشخص می‌شود، اما بازار متشکل ارزی این امکان را ایجاد می‌کند که ساعت نه صبح هر روز، نرخ متوسط مشخص و معاملات بر اساس آن انجام شود. نرخ موزون متوسط کشف شده در این بازار، عددی است که مبنای معاملات قرار می‌گیرد و حداکثر نوسان در نظر گرفته شده برای آن نیز ۳ درصد است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مانند تابلوی بورس، در این شرکت نیز یک تابلو قرار می‌گیرد تا شاخص قیمت کشف شده در این بازار مورد مشاهده عموم قرار گیرد. این نرخ به‌عنوان یک معیار اصلی مورد توجه معامله‌گران قرار می‌گیرد. بنابراین این بازار تنها یک سامانه مجازی نیست و قرار است بخشی از ساختمان شماره یک بانک مرکزی در خیابان فردوسی، محل استقرار و فعالیت بازار متشکل ارزی شود. در این بازار صرافی‌های مجوزدار حضور دارند که باید مدارک لازم درخصوص حضور در این بازار را ارایه کنند. یکی از پیش‌نیازهای حضور در این بازار ارایه یک حساب ارزی و حساب ریالی به بانک مرکزی و اعطای مجوز برای برداشت از این حساب‌ها به منظور انجام معاملات ارزی است. به بیان دیگر رقم مدنظر در این معاملات از سوی بانک مرکزی مسدود و در نهایت در صورت انجام معامله، انتقال منابع ارزی و ریالی در حساب دو طرف از سوی بانک مرکزی صورت خواهد گرفت و نرخ مبادله نیز اعلام خواهد شد. همچنین از این معاملات کارمزدی کسر خواهد شد که این منابع به‌عنوان درآمد این شرکت به حساب می‌آید، هر چند به گفته مسوولان این مبلغ رقمی کمتر از یک درصد خواهد بود. اگر چه ترکیب هیات‌مدیره این شرکت جدید هنوز اعلام نشده است، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که کانون صرافان، شرکت فرابورس، شرکت خدمات انفورماتیک، بانک‌های خصوصی و بانک‌های دولتی برخی از سهامداران این شرکت هستند. مسوولان این بازار عنوان کردند که امکان دارد با عمیق شدن معاملات این بازار، در گام‌های بعد با سامانه نیما ادغام شود و شاید به یک مکانیزم مشترک برای کل معاملات دست پیدا کند. به نظر می رسد که عملی شدن این بازار تا دو هفته دیگر، به بسیاری از سوالات این بازار پاسخ خواهد داد.