آشنایی با بازار فرابورس

در ایران انواع بورس به ۴ دسته تقسیم می شوند که هرکدام شرکت مربوط به خود را دارند. این بازار ها شامل بورس، فرابورس ، بورس کالا و بورس انرژی می باشد و همگی اینها زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار تهران فعالیت می کنند. در ایران بورس ارز برای معاملات و تبادلات و سرمایه گذاری ارز های خارجی به شکل مرسوم جهانی نداریم و خرید و فروش ارز بصورت دستی در بازار آزاد و صرافی ها انجام می شود.

فرا بورس چیست؟

فرا بورس اصطلاحی که در بازار های جهانی OTC گفته می شود که اختصار کلمه over the counter می باشد. فرا بورس در واقع به معاملاتی گفته می شود که در بازارهای مالی خارج از بورس اوراق بهادر انجام می شود.

شرکت ها و موسساتی که بنا به هر دلیلی شرایط عرضه سهام در بورس را ندارند با ورود به فرابورس اقدام به داد و ستد می کنند.

فرابورس به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه ابزارهای تامین مالی متنوعی را برای بنگاه های اقتصادی فراهم آورده و بر اساس شرایط گزینه های مناسبی را به منظور بهره مندی حداکثری از مزایای بازار سرمایه پیشنهاد می کند.

هدف فرابورس

از مهم ترین اهداف راه اندازی فرا بورس سازمان‌دهی شرکت‌هایی که تمایل دارند در بازار سرمایه فعالیت کنند ولی شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند و نظارت در فرابورس کمتر از بورس است.

گزارش ‌گیری در سال مالی شرکت‌ های بورس نیاز به انتشار تعداد بیشتری گزارش هستند و به همین دلیل شفافیت بیشتری دارند. این آشنایی با بازار فرابورس موضوع خود باعث می شود که ریسک سرمایه ‌گذاری در فرابورس بیشتر از بورس باشد.

مزایای سرمایه گذاری در فرا بورس

حضور بازارهای مالی بسیار متنوع در فرا بورس یکی از جاذبه های سرمایه گذاری در فرا بورس می باشد. سهامداران می‌توانند در شرکت‌های مختلف سرمایه‌ گذاری کرده که این امر منجر می شود که ریسک سرمایه ‌گذاری کاهش یابد.

شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس از پرداخت ۱۰ درصد مالیات معاف هستند. نکته قابل توجهی هم برای شرکت ها بوده و هم سهامداران چرا که این معافیت در معامله ای که اتفاق می افتد تاثیر مستقیمی دارد. موضوع دیگری که ازمزایای سرمایه گذاری در فرابورس مباشد این است که صاحبان سهام در شرکت‌های فرابورس نسبت به سهامی که در اختیار دارند در مجمع عمومی حق رأی خواهند داشت.

در یک درجه بندی می توان عنوان کرد که سود سهام، افزایش قیمت سهام، تنوع سرمایه‌گذاری، اطمینان از محل سرمایه ‌گذاری، معافیت مالیاتی، حق خرید سهام جدید و نوسان‌های روزانه قیمت سهام از مزایای سرمایه گذاری در فرابورس است.

فرا بورس در ایران

فرا بورس در ایران شرایط متفاوتی نسبت به بازارهای مشابه در دنیا دارد، در واقع فرابورس در ایران در حد و اندازه بورس ظاهرشده است. شرکت های بسیاری در این بازار حضوری پر رنگ دارند و بر اساس قوانین بازار فرا بورس به انجام معاملات می پردازند.

تعداد بسیار قابل ‌توجهی اوراق بدهی در فرابورس ایران معامله می‌شوند و این شرکت را به یک بورس کامل تبدیل کرده است. بر اساس قانون بازار بورس اوراق بهادار مبنی بر اداره بازارهای خارج از بورس توسط نهادی متمرکز، شرکت فرا بورس ایران در سال ۱۳۸۷ تأسیس شد.

شرکت فرابورس ایران نیز همچون سایر بورس‌های فعال کشور با مجوز شورای عالی بورس ایجاد شده و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد. فرابورس ایران توانمندی های زیادی دارد که می‌تواند نیاز مالی بنگاه‌های اقتصادی را برآورده نماید.

از مهم ترین کارهایی که در فرا بورس ایران اتفاق می افتد پذیرش سهام شرکت‌های سهامی عام در فرابورس است. ضوابط حاکم بر پذیرش شرکت‌ها در فرا بورس ایران به‌گونه‌ای است که طیف وسیعی از شرکت‌ها قادر به احراز شرایط و پذیرش در آن هستند.

ضوابط ساده‌تر و تنوع در شرایط پذیرش شرکت‌ها در فرابورس ایران امکانی را فراهم کرده تا بنگاه‌های اقتصادی بتوانند با کسب حداقل شرایط به سرعت به این بازار مالی وارد شده و از تمامی مزایای شرکت‌های پذیرفته شده در بازار مبادلات اوراق بهادار بهره‌مند شوند.

معرفی انواع بازارهای فرا بورس

بازار اول

سهام شرکت‌ها و واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری پذیرش می‌شوند و مورد معامله قرار می‌گیرند. نوسان قیمت در این بازار ۵ درصد بدون حجم مبنا است. آخرین سرمایه ثبت شده شرکت‌های پذیرفته شده در این بازار، حداقل ۱۰ میلیارد ریال بوده و یک سال از زمان بهره‌برداری آن‌ها گذشته و زیان انباشته ندارند.

شامل سهام شرکت‌های سهامی عام است. سهام شرکت‌های زیان‌ده، تازه‌تأسیس و آن‌هایی که با افزایش سرمایه قصد تبدیل از سهامی خاص به سهامی عام دارند در بازار دوم پذیرفته می‌شود. آخرین سرمایه ثبت شده شرکت‌های بازار دوم، حداقل یک میلیارد ریال است.

بازار پایه یکی از بازارهای فرابورس است که جهت عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار ایجاد شده است. شرکت‌های این بازار فرایند پذیرش را طی نمی‌کنند و به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• شرکت‌هایی که در بازار بورس ثبت شده‌اند، اما شرایط پذیرش ندارند.
• شرکت‌هایی که درخواست پذیرش ندارند و به دلیل الزام قانونی باید در بازار پایه درج شوند.
• شرکت‌هایی که به دلیل از دست دادن شرایط بازارهای بورس یا فرابورس، لغو پذیرش می‌شوند. مقررات ارائه اطلاعات در بازار پایه، به مراتب آسان‌تر از بازار اول و دوم است و طبعاً ریسک بیشتری نیز در این بازار وجود دارد.

بازار عرضه، محلی شفاف و امن برای انجام معاملات عمده آن دسته از اوراق بهاداری است، که شرایط یا امکان پذیرش در فرابورس را ندارند.

سوالات متداول

بله شرکت های حاضر در فرابورس نیز افزایش سرمایه دارند.

فرابورس ایران یکی از ارکان بازار سرمایه کشور ایران به‌شمار می‌رود که تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار به فعالیت مشغول است.

شرکت هایی که هنوز شرایط حضور در بورس را ندارند، در فرابورس شرکت می کنند

نحوه انجام معامله در فرابورس تفاوتی با بورس ندارد. با همان روالی که شما در بورس آشنایی با بازار فرابورس سهام می‌خرید، می‌توانید با همان روال سهام شرکت‌هایی که در فرابورس پذیرفته شده‌اند را نیز خریداری کنید.

از آشنایی تا سرمایه‌گذاری در بورس آمریکا

وقتی به بازار بورس آمریکا فکر می‌کنیم، خودبه‌خود داشتن سهام شرکت‌های غول پیکر آمریکایی مثل اپل، الفبت (شرکت مادر گوگل)، آمازون، مایکروسافت، مک دونالد و بقیه شرکت‌های این چنینی در ذهنمان تدایی می‌شود و ما را بیش از پیش مشتاق آشنایی با بازار بورس آمریکا می‌کند. فرقی نمی‌کند کجای دنیا باشیم، هرجای دنیا که باشیم نام وال‌استریت را شنیده‌ایم؛ خیابانی معروف در منهتن نیویورک که بازارهای بزرگ بورس آمریکا را در خود جای داده‌ است.

در این مقاله قصد داریم تا بیشتر با بازارهای بورس آمریکا و شاخص‌های بزرگ آن آشنا شویم. با این حال بررسی همه نکات بورس آمریکا در یک مقاله ناممکن است برای همین به سراغ دو بازار اصلی و سه شاخص بزرگ آن خواهیم رفت. نیویورک (NYSE) و بورس نزدک (NASDAQ) دو تا از بزرگترین بازارهای بورس آمریکا و جهان‌اند که دفترمرکزی‌اشان در وال استریت واقع شده است.

همانطور که گفتیم بازارهای سهام آمریکا تنها محدود به بورس نیویورک و نزدک نمی‌شوند و شرکت‌های بورسی دیگری همچون بورس AMEX، بورس شیکاگو، بورس فیلادلفیا و چندین شرکت بورسی دیگر نیز در آمریکا فعالیت دارند اما نزدک و نیویورک از لحاظ ارزش بازار و گردش مالی در صدر بازارهای مالی جهان قرار گرفته‌اند.

معرفی بازارهای بورس آمریکا | بورس نیویورک (NYSE)

• سال تاسیس: 1792 (228 سال قبل)
• واحد پولی: دلار آمریکا
• ارزش بازار: 26.2تریلیون دلار (2021)
• شمار کمپانی‌ها: +3500
• شاخص‌ها: Nasdaq-100, Nasdaq Financial-100, Nasdaq composite
• وب سایت: NYSE.com

بیش از دویست سال پیش، 24 کارگزار معاملات سهام زیر یک درخت نارون در وال‌استریت جمع شدند و توافق‌نامه‌ای را امضا کردند، که به توافق‌نامه “باتن وود” معروف شد. این توافق‌نامه بعدها تبدیل به سنگ‌بنای تاسیس بازار بورس سهام نیویورک (NYSE) شد. قدیمی‌ترین بازار بورس سهام آمریکا، امروز بزرگترین بازار سهام دنیا از لحاظ ارزش بازار و هم‌چنین حجم معاملات انجام شده است.

سهام 2800 شرکت در بازار بورس نیویورک (NYSE) خرید و فروش می‌شود. سهام شرکت‌های بلو- چیپ و صنعتی بخش بزرگی از معاملات این بازار را تشکیل می‌دهد. در دانشنامه بورس بلوچیپ به شرکت‌های بزرگی گفته می‌شود که محصولات و یا خدماتشان گسترده و برای مردم قابل عتماد است و طرفداران بسیاری دارد.

به لطف راه اندازی NYSE به عنوان بازار بورس اصلی ایالات متحده، بسیاری از قدیمی ترین شرکت های سهامی عام در بازار حضور دارند. ادیسون (ED) قدیمی‌ترین سهام بازار بورس نیویورک است که در سال 1824 با نام New York Gas Light Company به آن ملحق شد. در کنار سهام شرکت‌ها و مجموعه‌های آمریکایی، شرکت‌های خارجی نیز می‌توانند با رعایت استانداردها و قوانین آشنایی با بازار فرابورس لیست شدن در بازار بورس آمریکا سهام مجموعه یا شرکت خود را در NYSE لیست کنند.

مجموعه ای از ادغام‌ها به بورس نیویورک اجازه داد تا به اندازه امروز بزرگ شود و حضور جهانی پیدا کند. شرکت بورس نیویورک در طول عمر خود ابتدا با Euronext و سپس با بورس آمریکا ادغام شد و نهایتا به عنوان NYSE شروع به کار کرد. حالا که با تاریخچه بورس نیویورک آشنا شدیم بد نیست سری به شرکت‌های حاضر در این بورس بیاندازیم.

تفاوت فارکس با بازار بورس

امروزه افراد زیادی را می توان یافت که در بازارهای مالی مختلف همچون فارکس، ارزهای دیجیتال و یا بورس مشغول به فعالیت هستند. طبیعتا هر کدام از این افراد، دلایل خاص خود را جهت فعالیت در بازار مربوطه، دارند. اما از آشنایی با بازار فرابورس آنجایی که در میان بازارهای نامبرده، بازار فارکس بین معامله گران دارای محبوبیت بیشتری می باشد، همیشه این سوال مطرح می گردد که تفاوت بازار بورس جهانی فارکس با سایر بازارها در چیست؟

برای پاسخ گویی دقیق تر و بهتر به سوال فوق، بایستی کمی جزئی تر و یا موشکافانه تر به مسئله نگاه کنیم و در واقع به بررسی تفاوت بازار فارکس و بازار ارز دیجیتال و سپس تفاوت بازار فارکس و بورس بپردازیم. از همین جهت در این مقاله قصد داریم تا به بررسی موضوعات مطرح شده پرداخته و در نهایت پس از بررسی تفاوت بازار بورس جهانی فارکس با سایر بازارها، به برخی از مزایای بازار فارکس اشاره کنیم.

اما پیش از هر چیزی اجازه دهید ابتدا کمی بیشتر به بازار فارکس بپردازیم و پس از کسب آشنایی بیشتر با این بازار، به سوالات فوق پاسخ دهیم. پس از شما دعوت می کنیم تا پایان این مقاله، ما را همراهی نمایید.

بازار فارکس چیست؟

فارکس (Forex) که بر گرفته از عبارت Foreign exchange market می باشد را می توان به عنوان بزرگترین بازار مالی دنیا با حجم معاملات روزانه حدود ۶.۶ تریلیون دلار در نظر گرفت. در نتیجه خود این موضوع به تنهایی یکی از مهمترین تفاوت های بازار بورس جهانی فارکس با سایر بازارها می باشد. همچنین همان طور که از نام این بازار پیداست، معاملات صورت گرفته در آن بر اساس مبادلات ارزی می باشد.

یعنی به عبارت دیگر روند معاملات در این بازار بدین گونه ست که شما یک ارز را می فروشید تا معادل ارزش آن، ارز دیگری را دریافت نمایید. پس در واقع اساس معاملات این بازار بر پایه جفت ارزها می باشد. از همین سو می توان گفت که ارزهای کشورهای مختلف، تشکیل دهنده پایه های معاملاتی ما خواهند بود.

حال در این میان برخی جفت ارزها دارای محبوبیت بیشتری بوده و طبیعتا به میزان بیشتری مورد معامله قرار می گیرند (حجم معاملات بیشتری دارند) و در مقابل، برخی جفت ارزها نیز کمتر از بقیه معامله می شوند. که به طور مثال می توان به جفت ارز EURUSD اشاره کرد که دارای محبوبیت زیادی میان معامله گران این بازار می باشد.

نکته قابل توجه در اینجا دانستن مفهوم معاملات انجام شده بر روی جفت ارزها می باشد. به طور مثال همانطور که قبلا نیز اشاره شد، با خرید EURUSD در واقع در حال خرید یورو و فروش دلار می باشیم. همچنین بالعکس، هنگام فروش این جفت ارز، در واقع در حال خرید دلار و فروش یورو هستیم. پس قابلیت دو سویه بودن بازار را نیز می توان به عنوان تفاوت بازار بورس جهانی فارکس با سایر بازارها در نظر گرفت.

و اما مفاهیم زیاد دیگری در رابطه با بازار فارکس وجود دارد که بیان تمام آن ها در این مقاله از حوصله بحث خارج است. از همین جهت به منظور کسب آشنایی بیشتر با بازار فارکس، مطالعه مقالات زیر توصیه می گردد:

• ناظر (رگولاتور) کیست و چه اهمیتی دارد؟
• معرفی و بیان مفهوم پیپ در بازار فارکس
• معرفی و بیان مفهوم اسپرد (SPREAD) در فارکس

حال که کمی با بازار فارکس آشنا شدیم، زمان آن فرا رسیده تا به بررسی تفاوت بازار بورس جهانی فارکس با سایر بازارها بپردازیم. مطابق با آنچه گفته شد، در ابتدا قصد داریم به بررسی تفاوت فارکس و ارز دیجیتال پرداخته و سپس تفاوت بازار فارکس و بورس را مورد بررسی قرار دهیم.

تفاوت فارکس و ارز دیجیتال

بازار ارزهای دیجیتال یا Cryptocurrencies یکی دیگر از بازارهایی ست که امروزه معامله گران زیادی را به خود جذب نموده است. تازگی و تنوع معاملاتی بالای این بازار را می توان یکی از دلایل اصلی جذب معامله گران به آن بر شمرد.

روند معاملاتی در این بازار تقریبا مشابه بازار فارکس بوده چرا که در هر دو بازار جفت ارزها در مقابل یکدیگر قرار گرفته و داد و ستد می شوند. حال با این تفاوت که در بازار فارکس، ارزهای رایج و متداول کشورها همچون یورو و دلار در کنار یکدیگر قرار گرفته و معامله شده در حالی که در این بازار، ارزهای دیجیتال همچون بیت کوین و اتریوم در مقابل هم قرار می گیرند.

لذا یکی از موارد تفاوت فارکس و ارز دیجیتال را می توان بر اساس پایه های معاملاتی در نظر گرفت. همچنین همانطور که قبلا هم اشاره شد، حجم معاملاتی دو بازار را نیز می توان یکی دیگر موارد تفاوت فارکس و ارز دیجیتال دانست.

در بازار ارزهای دیجیتال نیز، همانند بازار فارکس برخی ارزها محبوب تر بوده و حجم معاملاتی بیشتری را نسبت به سایر ارزها، به خود اختصاص می دهند. به طور مثال در بازار ارزهای دیجیتال یا کریپتوکارنسی، دو ارز دیجیتال بیت کوین و اتریوم دارای محبوبیت بیشتری هستند و لذا حجم معاملاتی زیادی را به خود اختصاص می دهند.

اما نکته مهم دیگری که در بررسی تفاوت فارکس و ارز دیجیتال بایستی بدان توجه داشته باشیم، بررسی میزان نوسان دو بازار می باشد. به طور کلی می توان گفت که نوسانات بازار فارکس عمدتا بسیار کمتر از بازار کریپتو کارنسی یا ارزهای دیجیتال می باشد. از همین جهت، معمولا در بازار فارکس، نوسان جفت ارزها در روز کمتر از یک درصد بوده و شاید در برخی مواقع خاص نیز به میزان یک تا نهایت دو درصد برسد.

اما این در حالیست که در بازار ارزهای دیجیتال شاید مشاهده نوسان حدود ۱۰ درصد در روز هم امری نسبتا عادی محسوب گردد. علاوه بر این نیز همانطور که قبلا اشاره شد، تنوع معاملاتی بالا، برای بازار کریپتو را می توان به عنوان تفاوت فارکس و ارز دیجیتال در نظر گرفت. معمولا ارزهای معاملاتی در بازار فارکس، نسبت به بازار ارزهای دیجیتال بسیار محدودتر می باشند.

همچنین آیتم دیگری که البته می توان به عنوان شباهت این دو بازار محسوب گردد بحث غیرمتمرکز یا Decentralized بودن دو بازار است که در هر دو بازار معاملات به صورت غیر متمرکز انجام می گردد. در حالی که این امر خود به می تواند به عنوان تفاوت بازار فارکس و بورس محسوب گردد که در ادامه قصد داریم بدان بپردازیم.

** چنانچه علاقه مند هستید در مورد تفاوت فارکس و ارز دیجیتال بیشتر بدانید، مطالعه مقاله بازار فارکس بهتر است یا بازار ارز دیجیتال؟ را به شما توصیه می کنیم.

تفاوت بازار فارکس و بورس

یکی دیگر از بازارهایی که معامله گران زیادی را به خود اختصاص داده است بازار بورس می باشد. طبیعتا این بازار نیز همانند سایر بازارها دارای نقاط مثبت و منفی می باشد که در ادامه قصد داریم به بررسی تفاوت بازار فارکس و بورس بپردازیم.

در گام اول مقایسه این دو بازار، بایستی حجم معاملاتی را به عنوان اساسی ترین تفاوت بازار فارکس و بورس در نظر گرفت. به عبارت دیگر می توان گفت حجم معاملاتی دو بازار اصلا قابل مقایسه با یکدیگر نبوده و بازار فارکس حجم معاملاتی بسیار بیشتری دارد.

مورد دیگر این مقایسه مربوط به نحوه انجام معاملات در دو بازار می باشد. به بیانی دیگر، همانطور که گفته شد، بازار فارکس یک بازار دو سویه بوده یعنی هم معاملات خرید امکان پذیر است و هم معاملات فروش در حالی که در بازار بورس ایران، صرفا می توان از خرید یک سهم سود برد. پس با این وجود، دیگر تفاوت بازار فارکس و بورس، در نحوه انجام معاملات می باشد.

همچنین همان طور که قبلا اشاره شد، بازار فارکس یک بازار غیر متمرکز می باشد و این در حالیست که بازار بورس به عنوان یک بازار متمرکز شناخته می شود. به عبارت دیگر، در بازار بورس، تمامی معاملات انجام شده در یک واحد مشخص تحت عنوان سازمان بورس در حال انجام می باشد در حالی که در فارکس چنین سیستم واحدی برای معاملات وجود نداشته و از این جهت از آن به عنوان یک بازار غیر متمرکز یاد می کنیم. در نتیجه نوع بازار نیز به عنوان عامل دیگر تفاوت بازار فارکس و بورس در نظر گرفته می شود.

همچنین دیگر تفاوت بازار فارکس و بورس، مربوط به پایه های معاملاتی این دو بازار می باشد. لذا همانطور که قبلا گفته شد، در بازار فارکس مبادلات بر اساس جفت ارزها صورت می گیرد، در حالی که در بازار بورس، معاملات بر اساس سهام شرکت ها انجام می شود.

نکته دیگری که به عنوان تفاوت بازار فارکس و بورس می توان در نظر گرفت، بحث مالکیت است. به عبارت دیگر در بازار سهام، هنگامی که شما سهمی را خریداری می نمایید، در واقع مالک آن سهم خواهید بود. این در حالیست که در بازار فارکس، با انجام معامله خرید بر روی یک جفت ارز، صرفا نوعی مالکیت مجازی برای شما ایجاد شده و در واقع مالک آن مقدار ارز مربوطه جهت معامله، نخواهید بود.

بازار پایه فرابورس چیست؟ جایی برای‌ شرکت‌هایی که در دیگر بازارها پذیرفته نشده‌اند

زمانی که در مورد پذیرش شرکت‌ها در بازار بورس یا فرابورس صحبت می‌شود، باید دقت کرد که همه شرکت‌ها از این امکان برخوردار نیستند. چرا که حضور در این بازارها نیازمند دارا بودن شرایطی است که برخی از شرکت‌ها از فراهم کردن آن معذورند. به این ترتیب این شرکت‌ها می‌توانند در بازار پایه فعالیت کنند. اما لازم است در ابتدا دریابیم که بازار پایه فرابورس چیست و چه قوانینی دارد.

در یک جمله می‌توان گفت، خرید سهام شرکت‌هایی که در این بازار فعالیت می‌کنند، ریسک بالایی دارد. چرا که حتی شرکت‌هایی که باید تاکنون منحل می‌شدند هم در این بازار فعالیت می‌کنند. این بازار نیز مانند دیگر بازارهای بورس، قوانینی دارد که لازم است به آن اشاره شود. در ادامه خواهیم دید که بازار پایه فرابورس چیست و معاملات در این بازار به چه صورتی انجام می‌شود. اما در ابتدا، نگاهی کوتاه به بازار فرابورس خواهیم داشت تا آشنایی با بازار فرابورس بهتر متوجه شویم که تفاوت بازار بورس و فرابورس و بازار پایه چیست.

نگاهی به بازار فرابورس

با توجه به آن‌چه پیش‌تر در خصوص بازار فرابورس گفته‌ایم، می‌توان دریافت که مهم‌ترین وظیفه فرابورس، سازمان‌دهی و رسیدگی به شرکت‌هایی است که شرایط ورود به بازار بورس را ندارند. از جمله ویژگی‌های این بازار آن است که سطح نظارت بر آن در قیاس با بازار بورس کم‌تر است. مشخص است که به این ترتیب شفافیت نیز در این بازار کم‌تر خواهد بود. با این تفاسیر می‌توان دریافت که سرمایه‌گذاری در شرکت‌های حاضر در این بازار با ریسک همراه است.

بیشتر بخوانید

در ساختار جدید بازار فرابورس شاهد بازار اول، بازار دوم، بازار پایه و بازار سوم هستیم. در بازار اول،‌ سهام شرکت‌ها و واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری پذیرش می‌شوند. در این بازار دامنه نوسان مانند دامنه نوسان بورس است. یعنی ۶+ و ۲- . اما آخرین سرمایه ثبت‌شده در شرکت‌های پذیرش‌شده در این بازار، حداقل ۱۰ میلیارد ریال است. همچنین لازم است که یک سال از زمان بهره‌برداری این شرکت‌ها گذشته باشد و شرکت‌ها فاقد زیان انباشته باشند.

بازار دوم فرابورس، مربوط به سهام شرکت‌های سهامی عام است. در این بازار، شرکت‌هایی پذیرفته می‌شوند که زیان‌ده و تازه‌تاسیس هستند و با افزایش سرمایه می‌خواهند از سهامی خاص به سهامی عام تبدیل شوند. آخرین سرمایه ثبتی برای حضور در این بازار حداقل یک میلیارد ریال است.

بازار سوم که به بازار عرضه نیز معروف است، بستری برای معاملات شفاف و امن است. در این بازار اوراق بهاداری که امکان یا شرایط برای حضور در بازار فرابورس را ندارند، پذیرفته می‌شوند. اما در خصوص بازار پایه فرابورس، به طور مفصل در ادامه این مطلب توضیح خواهیم داد.

بازار پایه چیست؟

گفتیم که فرابورس خود از چند بازار دیگر تشکیل شده است. بازار پایه فرابورس، یکی از این بازارها است. در این بازار شرکت‌هایی که در سازمان بورس ثبت شده‌اند اما شرایط لازم را برای پذیرش در بازار بورس و بازارهای دیگر فرابورس نداشته‌اند، حضور دارند. به این ترتیب مشخص است که سطح بازار پایه در میان سایر بازارهای فرابورس پایین‌تر است. بدیهی است عضویت در این بازار نیز ساده‌تر است.

پیش‌تر بازار پایه خود به سه تابلوی الف، ب و ج تقسیم می‌شد. ریسک سرمایه‌گذاری در شرکت‌هایی که در رده‌های پایین‌تر این بازار حضور دارند، بیشتر است. هم‌چنین قبلا دامنه نوسان بازار پایه ۱۰ درصد بود (البته به جز تابلوی ج که دامنه نوسان نامحدود داشت). اما با تغییر قوانین بازار پایه، این موارد نیز دستخوش تغییر شد. اما اگر می‌خواهید بدانید که تفاوت شرکت‌های پذیرفته شده در تابلوهای مختلف بازار پایه چیست، باید گفت که این تفاوت‌ها ناشی از تفاوت سرمایه شرکت‌ها و معاملات آن‌هاست.

پیش از ظهور بازار پایه، معاملات چگونه انجام می‌شدند؟

محدودیت‌های موجود در بازار سرمایه موجب می‌شوند تا برخی از شرکت‌های سهامی عام وارد بازار پایه فرابورس شوند. چند مورد از این عوامل عبارت‌اند از سرمایه ثبتی شرکت، تعداد سهام‌داران و وضعیت سودآوری.

بازار پایه را می‌توان بازار غیررسمی یا همان تابلویی دانست که پیش از تشکیل فرابورس نیز وجود داشت. چرا که پیش از تشکیل فرابورس، شرکت‌هایی که در پی عملکرد ضعیف از بازار بورس اخراج می‌شدند، فعالیت خود را در بازار غیررسمی ادامه می‌دادند. می‌توان چنین گفت که بازار پایه موجب تسریع روند معاملات می‌شود و در این حالت خریداران و فروشندگان می‌توانند به صورت توافقی سهام موردنظر خود را معامله کنند.

روش‌های معامله در بازار پایه فرابورس

برای آن‌که بدانیم نحوه خرید سهام در بازار پایه فرابورس چیست، باید به این نکته اشاره کنیم که معاملات در این بازار به دو روش انجام می‌شود؛ یکی از طریق حراج پیوسته و دیگری از طریق حراج تک‌قیمتی.

• در شیوه حراج پیوسته، معاملات مانند بازار اول و دوم فرابورس به شکل مستمر و فراگیر و طی جلسه معاملاتی انجام می‌شوند.
• روش حراج تک‌قیمتی هم معمولا از جانب شرکت‌هایی به کار گرفته می‌شود که نقدشوندگی پایینی دارند. در این آشنایی با بازار فرابورس روش بر خلاف حراج پیوسته، معامله تنها در یک بازه زمانی معین در طی جلسه معاملاتی و پس از بررسی قیمت‌های پیشنهادی انجام می‌شود.

بیشتر بخوانید

سرمایه‌گذاران همواره باید به ریسک بالای بازار پایه فرابورس در مقایسه با دیگر بازارها توجه کنند. شرکت‌هایی که در این بازار فعالیت می‌کنند، معمولا عمل‌کرد مطلوبی ندارند و اکثرا زیان‌ده هستند.

انواع شرکت‌های حاضر در بازار پایه

شرکت‌های آشنایی با بازار فرابورس سهامی عامی که در سازمان بورس اوراق بهادار ثبت شده‌اند، می‌توانند درخواستی برای درج نمادشان در بازار پایه فرابورس ارائه کنند. این شرکت‌ها را می‌توان به دو دسته زیر تقسیم کرد:

• شرکت‌های سهامی عام که سهام‌داران آن‌ها بیش از ۱۰۰ نفر است. هم‌چنین مقدار حقوق صاحبان سهام نیز بیشتر از ۵۰ میلیارد ریال است.
• شرکت‌های سهامی عام که سهام‌داران‌شان از ۳۵ نفر بیشتر و کمتر از ۱۰۰ نفر باشد. مقدار حقوق صاحبان سهام آن‌ها نیز بیشتر از ۱۰۰ میلیارد ریال باشد.

قوانین درج شرکت‌ها در بازار پایه فرابورس

زمانی که شرکت‌ها در سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت می‌شوند، باید مدارک آن‌ها در کمیته عرضه فرابورس بررسی شود. پس از آن در فهرست نرخ‌های بازار پایه فرابورس ثبت می‌شوند. نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که شرکت‌ها فرایندی را به منظور پذیرش در این بازار طی نمی‌کنند. شرکت‌هایی که در این بازار درج می‌شوند در سه دسته قرار می‌گیرند. در ادامه این سه دسته را بررسی می‌کنیم.

شرکت‌های ملزم به حضور در این بازار مطابق با الزام قانونی ماده ۹۹

دسته نخست شرکت‌هایی هستند که درخواستی در خصوص پذیرش ندارند و مطابق با الزام قانونی ماده ۹۹ برنامه پنجم توسعه ملزم به حضور در این بازار هستند. در این ماده آمده است که به منظور ارتقای جایگاه بازار سرمایه در کشور و هم‌چنین سامان‌دهی بازار اوراق بهادار، تمام اشخاصی که تاکنون نسبت به انتشار اوراق بهادار اقدام کرده‌اند، حداکثر ظرف شش ماه پس از ابلاغ این قانون مکلفند نسبت به ثبت آن نزد سازمان بورس و اوراق آشنایی با بازار فرابورس بهادار اقدام نمایند. عدم ثبت، تخلف محسوب می‌شود و مانع از اجرای تکالیف قانونی برای ناشر اوراق بهادار نخواهد بود.

ناشران اوراق بهادار ثبت‌شده، باید اطلاعات مالی خود را مطابق با آن‌چه در ماده ۴۵ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی آمده است، منتشر کنند. معاملات اوراق بهادار ثبت‌شده در سازمان فقط در بورس‌ها و در بازارهای خارج از بورسی که مجوز آشنایی با بازار فرابورس دارند، ممکن است. این معاملات با رعایت مقررات معاملاتی هر یک از این بازارها انجام می‌شود. چنان‌چه معامله اوراق بهادار مذکور بدون رعایت این موارد انجام شود، اعتباری نخواهد داشت.

شرکت‌هایی که در بورس پذیرفته‌ نشده‌اند

پیش‌تر گفتیم که تمام شرکت‌ها امکان حضور در بازار بورس را ندارند. چرا که به دلیل عدم فراهم کردن شرایط بازار بورس، نمی‌توانند در این بازار فعالیت کنند. به این ترتیب می‌توانند در بازار پایه حاضر شوند.

شرکت‌های لغوپذیرش‌شده

برخی از شرکت‌ها در پی از دست دادن شرایط موردقبول بازارهای بورس یا فرابورس، با شرایطی روبه‌رو می‌شوند که به آن لغو پذیرش می‌گویند. به این ترتیب این شرکت‌ها نیز در بازار پایه درج می‌شوند.

مقرراتی که در این بازار وجود دارد، بسیار ساده‌تر از بازار اول و دوم است. معاملات این بازار به شکل عادی یا توافقی انجام می‌شود. معاملات عادی با دامنه نوسان و در شرایط عادی بازار انجام می‌شود. ولی معاملات توافقی فاقد دامنه نوسان است و توافق طرفین لازمه انجام آن‌هاست.

نکته‌ای جالب در خصوص بازار پایه وجود دارد و آن این‌که این بازار یک سوم ارزش فرابورس را تشکیل می‌دهد. دامنه نوسان بالای این بازار در گذشته، افراد را به سرمایه‌گذاری در این بازار ترغیب می‌کرد. البته که سودجویان با استفاده از همین نوسان بالا،‌ سهام‌داران را فریب می‌دادند و آن‌ها را متحمل ضرر و زیان فراوانی می‌کردند. به این دلیل بود که مسئولان فرابورس تصمیم گرفتند تا تغییراتی اساسی در این بازار انجام دهند. به این ترتیب روزهای دوشنبه، قیمت پایانی تعیین می‌شد و تا دوشنبه هفته بعد نیز همان قیمت به عنوان قیمت پایانی لحاظ می‌شد. اما این قوانین جذابیت را از بازار گرفت. به این ترتیب قوانین مجددا اصلاح شد که در ادامه این مطلب به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

شرایط حضور شرکت‌ها در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه چیست؟

در این بخش شرایط درج نمادهای مختلف را در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه بررسی می‌کنیم.

تابلوی بازار پایه زرد

• روزهای تاخیر در انتشار اطلاعات باید کمتر از ۱۰۰ روز باشد.
• دفعات عدم ارائه صورت‌های مالی نباید از دو بار بیشتر شود.
• شرکت‌ها باید حداقل یک صورت مالی حسابرسی‌شده داشته باشند.

دامنه نوسان در این تابلو، پیش‌تر از ۳- تا ۳+ بود؛ ولی به تازگی به ۲- تا ۳+ تغییر کرده است.

تابلوی بازار پایه نارنجی

• شرکت‌های حاضر در این تابلو نباید مشمول شرایط تابلوهای قرمز و زرد باشند.
• اظهار نظر حسابرس در خصوص این شرکت‌ها نباید از نوع عدم اظهارنظر یا مردود باشد.

دامنه نوسان در این تابلو از ۲- تا ۲+ است.

تابلوی بازار پایه قرمز

• مراجع قضایی باید رای بدوی یا قطعی در مورد ورشکستگی ناشر صادر کرده باشند.
• لازم است که مجمع عمومی فوق‌العاده یا مراجع قضایی، رایی مبنی بر انحلال شرکت داده باشند.
• شرکت در طی سه سال مالی متوالی، نباید صورت‌های مالی حسابرسی‌شده ارائه داده باشد.

دامنه نوسان شرکت‌های حاضر در این تابلو، از ۱- تا ۱+ است.

روال معامله در تابلوی زرد، نارنجی و قرمز چگونه است؟

• در تابلوی زرد معاملات دو روز در هفته به صورت حراج ناپیوسته و سه روز با دامنه نوسان یک‌ ریالی انجام می‌شود.
• معاملات در تابلوی نارنجی یک روز در هفته به صورت حراج ناپیوسته و چهار روز در هفته با دامنه نوسان یک ریالی انجام می‌شود.
• معاملات در تابلوی قرمز یک روز در ماه به صورت حراج ناپیوسته و در باقی روزها با دامنه نوسان یک ریالی انجام می‌شود.

دامنه روزانه و دامنه حراج پایانی در تابلوهای بازار پایه فرابورس

برای خرید و فروش سهام در بازار پایه فرابورس لازم است اطلاعات خود را در مورد این بازار افزایش دهیم. به همین دلیل اکنون می‌خواهیم توضیح دهیم که قوانین مربوط به دامنه حراج پایانی بازار پایه چیست. گفتیم که در تابلوی زرد دامنه نوسان روزانه قیمت ۳+ و ۲- است. ولی در حراج پایانی دامنه معاملات ۶ درصد است. در تابلوی نارنجی دامنه روزانه ۲ درصد و دامنه حراج پایانی ۴ درصد است. و در نهایت در تابلوی قرمز، دامنه روزانه ۱ درصد و دامنه حراج پایانی ۲ درصد است.

آیا شرکت‌های حاضر در بازار پایه فرابورس می‌توانند به تابلوهای معتبرتر منتقل شوند؟

مطابق با قوانین مصوب مجلس و قانون‌گذار، ناظر این امکان را ندارد که شرکتی را از بازار پایه خارج کند. فلسفه آشنایی با بازار فرابورس وجودی بازار پایه، ضعف قوانین جاری بر اقتصاد و هم‌چنین ملاحظه‌کاری است. بسیاری از شرکت های ورشکسته حاضر در این بازار، به دلیل شرایط نامطلوب می‌بایست پیش‌تر منحل می‌شدند. اما بنا به دلایل مذکور، این شرکت‌ها هم‌چنان در بازار پایه فرابورس حضور دارند.

البته باید به این مسئله اشاره کنیم که برخی از شرکت‌ها از قوانین این بازار سوءاستفاده می‌کنند. به این ترتیب که اطلاعات نادرستی را ارائه می‌کنند و موجب تضییع حقوق سهام‌داران می‌شوند. در بازار پایه به دلیل نظارت کمتر ممکن است هیئت مدیره یک شرکت، مطابق با منافع خود عمل کند و هیچ تلاشی برای حضور در بازارهای معتبرتر و بالاتر نکند.

بازار پایه الف، ب و ج چیست؟

احتمال دارد پیش‌تر نام بازار پایه الف و ب و ج به گوش‌تان خورده باشد. شاید بپرسید بازار پایه ج یا الف چیست. باید گفت در سال ۹۸ تغییراتی به وجود آمد و مقررات جدیدی در مورد بازار پایه فرابورس تصویب شد. به این ترتیب معاملاتی که در قالب تابلوی الف،‌ ب و ج انجام می‌شدند، پس از این قانون در تابلوهای زرد و نارنجی و قرمز انجام شدند.

قوانین جدید بازار پایه چیست؟

• چنان‌چه صف خرید و فروش، در سه روز متوالی و در یک جهت انجام شود و هم‌چنین در پایان هر جلسه معاملاتی، حداقل تعداد ۰.۰۰۰۲ از کل سهام شرکت معامله شود، در روز آینده دامنه نوسان تابلوهای زرد و نارنجی و قرمز زیاد می‌شود. این افزایش به ترتیب برابر است با پنج، چهار و دو درصد. گفتیم که در حالت عادی دامنه نوسان تابلوی زرد ۳ درصد، تابلوی نارنجی ۲ درصد و تابلوی قرمز ۱ درصد است. پس از آن، دامنه نوسان مجددا به حالت قبلی برمی‌گردد.
• صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط و سهام تنها می‌توانند تا ۱۰ درصد از دارایی‌های تحت مدیریت خود را در بازار پایه سرمایه‌گذاری کنند.
• چنان‌چه ناشران بازار پایه اطلاعاتی قابل اتکا و به موقع منتشر کنند، فرابورس می‌تواند پیشنهادی مبنی بر افزایش سرمایه‌گذاری صندوق‌ها را در بازار پایه مطرح کند.

پرسش‌های متداول درباره بازار پایه

در این بخش می‌خواهیم به چند پرسش و پاسخ مهم در خصوص بازار پایه فرابورس بپردازیم.

آیا سهام شرکت‌های بی‌نام در بازار پایه معامله می‌شود؟

با سهام بی‌نام نمی‌توان معامله کرد. در صورتی که شرکتی دارای سهام بی‌نام باشد، حتما باید پیش از آغاز معاملات، تغییراتی در سهام خود به وجود آورد. یعنی لازم است سهام بی‌نام را به بانام تغییر دهد. سپس باید سهام مذکور را در سامانه معاملاتی درج کند تا امکان شروع معاملات فراهم شود.

آیا نقل وانتقال سهام ممتاز در بازار پایه امکان‌پذیر است؟

چنان‌چه سهام ممتاز در بازار پایه وجود داشته باشد، مطابق با روال اجرای مصوب هیئت مدیره فرابورس، نقل‌وانتقال آن‌ها در سامانه معاملاتی قابل انجام است.

بیشتر بخوانید

آیا شرکت‌ها پیش از بهره‌برداری امکان حضور در بازار پایه فرابورس را دارند؟

شرکت‌هایی که در مراحل پیش از بهره‌برداری به سر می‌برند، به منظور درج و ثبت در بازار پایه و در صورتی که شرایط لازم را برای حضور در این بازار داشته باشند، می‌توانند اقدامات لازم را انجام دهند.

جمع‌بندی

در این مطلب توضیح دادیم که بازار پایه فرابورس چیست و چه شرکت‌هایی می‌توانند در این بازار فعالیت کنند. شرکت‌هایی که در بازار بورس و یا بازارهای دیگر فرابورس امکان حضور ندارند، در بازار پایه فعالیت می‌کنند. بازار پایه پیش‌تر به بازار الف ب و ج تقسیم می‌شد ولی بعدها معاملات این بازارها به سه بازار دیگر منتقل شد. به این ترتیب اکنون بازار پایه از سه تابلوی نارنجی، زرد و قرمز تشکیل می‌شود که هر یک شرایطی برای پذیرش شرکت‌ها دارند. در بازار پایه نظارت کمتری بر شرکت‌ها وجود دارد و با توجه به همین مساله، ریسک معامله در آن بالاتر از سایر بازارهاست. ام هر چند این احتمال وجود دارد که قوانین با گذشت زمان مجدد تغیر کند.

آشنایی اولیه با بازار سرمایه

بازار سرمایه، به بازارهای مالی جهت خرید و فروش اوراق قرضه یا اوراق بهادار، با سررسید بیشتر از یک سال و دارایی‌های بدون سررسید، اطلاق می‌شود. در معمول‌ترین تقسیم‌بندی، بازار سرمایه از نظر مرحله عرضه اوراق بهادار، به دو بازار اولیه (بازار دست اول) و ثانویه (بازار دست دوم) تقسیم می‌شود. بازار سهام که عموم مردم آن را معادل بورس می‌دانند محلی است که شرکت‌های مختلف سهام خود را در آن عرضه می‌کنند. همان‌طور که گفته شد، این سهام پس از عرضه اولیه، در بازار ثانویه توسط معامله‌گران بورس معامله می‌شود.

به بیان دیگر، هر شرکتی بر اساس نحوه عملکرد و دارایی‌های خود دارای ارزش متفاوتی است و بر این مبنا ارزش‌گذاری می‌شود. سرمایه‌گذاران نیز بر اساس این ارزشگذاری اقدام به خرید و فروش سهام شرکت‌ها در بورس می‌کنند.

بورس یا بهابازار به بازاری سازمان‌یافته گفته می‌شود که قیمت‌گذاری، خرید و فروش کالا، قرارداد آتی و اوراق بهادار در آن انجام می‌پذیرد.
بورس کلمه‌ای فرانسوی است و معنای آن در زبان فرانسه کیف پول می‌باشد. تاریخچه پیدایش واژه بورس هم به قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه‌ شهری به نام بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربورس (TerBeurze) در مقابل خانه‌ بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و به خریدوفروش کالاهای خود بر اساس حراج می‌پرداختند. از آن تاریخ به بعد مکان‌هایی که مردم در آنجا به حراج کالا مبادرت می‌کردند و به‌تدریج شکل توسعه‌یافته‌تر و مسقف به خود گرفت، بورس می‌گفتند.

در ایران انواع بورس به ۴ دسته تقسیم می شوند که هرکدام شرکت مربوط به خود را دارند. این بازار ها شامل بورس، فرابورس ، بورس کالا و بورس انرژی می باشد و همگی اینها زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار تهران فعالیت می کنند. در ایران بورس ارز برای معاملات و تبادلات و سرمایه گذاری ارز های خارجی به شکل مرسوم جهانی نداریم و خرید و فروش ارز بصورت دستی در بازار آزاد و صرافی ها انجام می شود.

بورس اوراق بهادار بازاری متشکل و رسمی است که در آن دارایی‌های مالی مثل سهام، اوراق مشارکت و … تحت ضوابط خاص و معین معامله می شوند. بیشتر سرمایه گذاران در این بخش از بورس فعال هستند. شرکت های پذیرفته شده در بورس بر حسب شاخص های آماری همچون سودسازی،سرمایه ثبت شده، سهام شناور ،میزان شفافیت و …. رتبه بندی می شوند و به دو دسته در بازار های اول و دوم تقسیم می شوند که بازار اول نیز از دو زیرمجموعه ی تابلو اصلی و فرعی تشکیل شده.
نهاد های معاملاتی می توانند در رتبه بندی های سازمان بورس جا به جا شوند مثلا با پیشرفت به تابلوی اصلی بازار اول انتقال پیدا کنند یا حتی از بازار اخراج شوند که بستگی به عملکرد آنها طبق معیار های سازمان بورس دارد.
ساختمان بورس اوراق بهادار در خیابان حافظ تهران می باشد.در بورس اوراق بهادار تهران معاملات سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس و اوراق مشارکت انجام می پذیرد که تمام معاملات از طریق کارگزاری ها و با داشتن کد های معاملاتی انجام می شود.

آدرس سایت بورس اوراق بهادار: www.tse.ir

در کنار بورس سهام، بازار مجزایی وجود دارد موسوم به فرابورس (OTC) یا خارج از بورس.
نوع دوم از انواع بورس در ایران فرابورس می باشد که به بازار اول و دوم و پایه (الف ٬ ب و ج) و بازار سوم تقسیم می شود. شرکت های بازار بر اساس ریسک سرمایه گذاری ٬ شفاف بودن صورت های مالی و میزان بدهی و… در یکی از بازار های الف ٬ ب و ج قرار می گیرند.
در کشور های تراز اول جهان بازار فرابورس برای معاملات سهام شرکت هایی است که دارای عدم شفافیت مناسب و کافی،سودآوری نامناسب و… است که معاملات آن طبق توافق خریدار و فروشنده انجام می شود.

آدرس سایت فرابورس: www.ifb.ir

3. بورس کالا

معاملات در این بازار بصورت نقد،نسیه و سلف برای انواع محصولات کشاورزی و صنعتی انجام می شود و به بازار های فیزیکی،فرعی،مشتقه و مالی تقسیم می شود که هرکدام نیز بخش های متفاوتی دارند تا کالاهای پذیرفته شده در بورس کالا را در خود جای دهند. سهام شرکت بورس کالا نیز با نماد معاملاتی کالا در بازار قابل خرید و فروش است و درآمد آن حاصل از کارمزد معاملات کالایی تحت نظر این شرکت است.
در کشورمان بورس کالا به صورت بسیار محدود دارای بازار آتی و آپشن است و در نتیجه عموما بازیگران حقوقی در معاملات بازار فیزیکی بورس کالا فعالیت دارند. معاملات بورس آتی سکه یا اختیار سکه جزو معدود ابزارهایی است که در بورس کالایی کشورمان وجود دارد که در آن تعداد زیادی از فعالان حقیقی نیز حضور دارند.

4. بورس انرژی

یکی دیگر از انواع بورس که از سال 91 به بورس‌های ایران اضافه شد، بورس انرژی است. این بورس یه نوع بورس کالایی است که در آن معاملات حامل‏های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر آن انجام می‌شود. حامل های انرژی شامل نفت، گاز، برق و . است. بورس انرژی عنوان چهارمین بورس کشور است که به منظور عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل‌های انرژی شکل گرفته است. سود این بورس نیز حاصل از کارمزد معاملات بخش های انرژی است و سهام آن برای افراد حقیقی و حقوقی قابل خرید و فروش است.
بورس انرژی، خود دارای سه بازار است؛ بازار فیزیکی، بازار مشتقه و بازار فرعی